අපිට මතක තියෙන හැටි - The way we remember things in our mind

ඔන්න අදනම් උස්සගෙන ආවෙ පොඩි පණ්ඩිත කතාවක්.

ඔයාලා දන්නවනේ අපිට මතක තියෙන දෙයක් තවත් කෙනෙක් එක්ක කතා කරලා බලනකොට එයාට ඒක මතක තියෙන්නෙ ටිකක් වෙනස් විදිහකට වෙන්න පුලුවන්. මොකක්ද මේ වෙනසට හේතුව???

මම අද කතා කරන්නේ පිරිමියෙකු සහ ගැහැණියක අතර මේ මතක වෙනස සරලව තේරුම් ගන්න විදිහ.

මුලින්ම බලන්න මේ පින්තූර දෙක දිහා. මේකත් හරියට දෙදෙනෙකුගේ සිත් වල එකම දෙයක් ගැන තියෙන මතක සටහන් වගේ. නිකමට හිතලා බලන්න මේ දෙකෙන් කොයි එකද පිරිමි මතකය, කොයි එකද ගැහණු මතකය කියලා.

ඊට පස්සේ කියවලා ඉවර වෙලා ආයෙත් බලන්න.

පිරිමියා යමක් සිහි තබා ගන්නේ එහි සන්දර්භය සිතේ තබා ගැනීමෙනි, එනිසා, අඩු මතක ධාරිතාවක් තුළ වැඩි මතකයන් ප්‍රමාණයක් ගබඩා කරගත හැකිය. නමුත් කල් යාමේදී එම රූප බොඳ වී යාමෙන් සමහර වැදගත් තොරතුරු පවා මැකී යයි. ඒනිසා අතිශයින්ම වැදගත් තොරතුරු පමණක් ඉතිරි කරගනී. අනවශ්‍ය තොරතුරු (පසුබිම් තොරතුරු) අමතක කරයි.

නමුත් ගැහැණිය එයට ප්‍රතිවිරුද්ධ ය. මතකයන් සවිස්තරාත්මකව ගබඩා කර ගනී. එනිසා, තොරතුරු ඉතා පැහැදිලිය. වැඩි මතක ධාරිතාවක් තුළ ගබඩා වන මතකයන් ප්‍රමාණය මේ නිසා අඩු වේ. ඒ නිසා වැඩි මතක ධාරිතාවක් ප්‍රයෝජනයට ගනියි. සියල්ල වගුගත කර සිහිතබාගන්නා බැවින්, බොහෝ කාලයක් පැරණි මතකයන් පවා පැහැදිලි වන අතර ඉක්මනින් ආවර්ජනය වේ. ඒත් මෙම මතකයන් සුන්දර නැත.

~පිරේ~

දැං ආයෙමත් බලන්න අර පින්තූර දෙක. පේනවා නේද? 1 රූපයේ ගෑණු ළමයාගේ පසුබිමේ ගොඩක් පුළුල් පරාසයක් සවිස්තරාත්මකව සටහන් වෙලා තියෙනවා. දොර ජනෙල් වල වීදුරු වලින් පේන පරාවර්තනය පවා පැහැදිලියි. ඒත් ඒවා අනවශ්‍ය දේවල්. ඒ වගේම ඒ රූපයේ හැඩතල වල වෙනසක් පේනවද? හොඳට බලන්න. ඒක හරියට, කාචයකින් බලනකොට වගේ වෙනස් වෙලා කියල පේනව නේද? පින්තූරය පැහැදිලියි, ඒත් ලස්සන අඩු වෙලා. හේතුව, ලඟින් තියෙන දේවල් පි‍ටුපසට සාපේක්ෂව ලොකු වැඩියි. ඒ කියන්නේ, මතක තියාගන්න ඕනේ දේට පි‍ටුපසින් තියෙන අනවෂ්‍ය දෙවල්, ගොඩක් ඕනේවට වඩා මතකයි. හැම දෙයක්ම.

දැං බලමු දෙවනි රූපය. ඒකේ පසුබිම් විස්තරය ගොඩාක් අපැහැදිලියි. ඒ වගේම, ප‍ටු පරාසයක් විතරයි සටහන් වෙලා තියෙන්නෙ.  ඒත් හැඩතල විපරීත වීමක් සිදු වෙලා නෑ. නියම හැඩතල ‍රැකිලා තියෙනවා. කාච වලින් බැලුවාම වගේ වෙනස් වෙලා නෑ. ඒ නිසා පින්තූරය ලස්සනයි. අත්‍යාවශ්‍ය කරුණ මතකයි වගේම පසුබිමේ යම් තාක් දුරට මතකයක් තියෙනවා. ඒත් පසුබිම අපැහැදිලියි.

මේකට හොඳ උදාහරණයක් කියන්නම්. සමහරවිට, අපිට කවුරු හරි මුනගැහුණු වෙලාවක, අපි එයාලත් එක්ක කරන කියන දේවල් අපිට මතක තියෙනවා. එතකොට එයාව පස්සෙ වෙලාවක මුණගැහුණාම, කලින් වතාවේ දේවල් කතා කරන්න හිතෙනවා. එතකොට, ගැහැණු කෙනාටනම් හැම දෙයක්ම මතකයි වචනයක් නෑරම. ඒත් පිරිමියාට මතක තියෙන්නේ ඒ කියපු දේවල් වල අදහස විතරයි.

ගැහැණු කෙනාට මතකයි, එයාලා ඇඳගෙන හිටපු ඇඳුම්, ඒවයේ පාටවල් එහෙමත්. ඒත් පිරිමියාට ඒවා ගොඩක් දුරට අමතකයි.

ඒ, එම සිද්ධියට අදාලව, ප්‍රධාන මතකය වෙන්නේ, එයාලා හමු වූ බව සහ කියපු කරපු දේවල්. ඒක සම්පූර්ණයෙන්ම වචනයක් නෑරම මතක තියෙනකොට ඒක නීරසයි. ඒත් අදහස මතක තියෙනකොට, වරද්ද වරද්දා මතක් කරනකොට ඒ මතකය සුන්දරයි. ඒ වගේම, ඇඳුම, ඇඳුමේ පාට, නැගලා ගියපු බස් එකේ වර්ගය හෝ පාට, තැ බීපු කඩේ නම, වගේ දේවල් පසුබිම් මතකයන් විතරයි. විශේෂ හේතුවක් නිසා මතක තියා ගත්තොත් හැරෙන්න, ඒවා මතක තියා ගන්න ගොඩක් පිරිමි පෙලඹෙන්නේ නෑ.

එ නිසා අද ඉඳන් වත්, පාණ සිද්ධි මතක් කරනකොට ඔයාගේ බිරිඳට/පෙම්වතියට, "ඕනේ නැති කෙහෙල්මල් මතක තියාගෙන ඉන්නවා, පිස්සු කෙල්ලෙක්" කියලා බණින්න එපා. ඒක එයාලා හැදිලා තියෙන හැටි.

ඔයාගේ සැමියාට/පෙම්වතාට, "හැම දෙයක්ම අමතකයි, කිසිම සිහියක් නැති මිනිහෙක්" කියලා බණින්න එපා. එයාට අමතක නෑ. ඒ මතකය වෙනස්. ඒච්චරයි.

ඒකත් මතක තියාගෙන ජීවිත ගමන ඉදිරියටම ඇවිදින්න, නවතින්නේ වත් ආපහු හැරෙන්නේ වත් නැතිව.

කියවලා කමෙන්ට් කරනවානම් ගොඩක් හොඳයි. මේ ගැන ඔයාලගේ අදහස් දැනගන්න මමත් ආසයි. ඒත් ඉතිං කියවලා කමෙන්ට් නොකලත් කමක් නෑ, කියවන්නේ නැතුව කමෙන්ට් කරන්න එපා.